De Gentse Binnenwateren zijn vandaag een complex geheel van oude rivierarmen en kanaaltjes en grachten.
Gent ligt immers aan de historische samenvloeiingen van de Schelde en de Leie.
Samenvloeiingen als meervoud want er waren/zijn meerdere splitsingen van de Leie bij de monding in de Schelde.
De locatie van de historische samenvloeiingen is onbekend.
Oorspronkelijk hebben beide rivieren immers een aantal meanders en stromen ze samen in een laagte die zich uitstrekt van de Zandberg en de Blandijnberg (westen) tot aan de Sint-Amandsberg (oosten).
Dit is een overstromingsgebied, gevormd als winterbed van de Schelde.
In deze laagte konden de rivieren op meerdere plaatsen samenvloeien, afhankelijk van het tijdperk en het waterpeil.
Tussen deze verschillende -verdwenen- splitsingen zijn er om uiteenlopende redenen verschillende verbindingen gegraven.
Bovendien kwamen er ook nog verbindingen met andere rivieren en kanalen in de buurt.
Dat maakt dus het geheel vandaag complex.
Op deze webpagina tracht ik een en ander overzichtelijk te tonen een tracht ik een geschiedkundige opsomming te maken om vandaag het ingewikkelde waternet in Gent-centrum te kunnen vatten.
Dit op basis van de vele bronnen in boeken en online informatie.
Ik ben uiteraard geen historicus en ook niet vrij van fouten.
Als je iets fout opmerkt of een goede aanvulling hebt, mail je mij dan even?
Gent ligt immers aan de historische samenvloeiingen van de Schelde en de Leie.
Samenvloeiingen als meervoud want er waren/zijn meerdere splitsingen van de Leie bij de monding in de Schelde.
De locatie van de historische samenvloeiingen is onbekend.
Oorspronkelijk hebben beide rivieren immers een aantal meanders en stromen ze samen in een laagte die zich uitstrekt van de Zandberg en de Blandijnberg (westen) tot aan de Sint-Amandsberg (oosten).
Dit is een overstromingsgebied, gevormd als winterbed van de Schelde.
In deze laagte konden de rivieren op meerdere plaatsen samenvloeien, afhankelijk van het tijdperk en het waterpeil.
Tussen deze verschillende -verdwenen- splitsingen zijn er om uiteenlopende redenen verschillende verbindingen gegraven.
Bovendien kwamen er ook nog verbindingen met andere rivieren en kanalen in de buurt.
Dat maakt dus het geheel vandaag complex.
Op deze webpagina tracht ik een en ander overzichtelijk te tonen een tracht ik een geschiedkundige opsomming te maken om vandaag het ingewikkelde waternet in Gent-centrum te kunnen vatten.
Dit op basis van de vele bronnen in boeken en online informatie.
Ik ben uiteraard geen historicus en ook niet vrij van fouten.
Als je iets fout opmerkt of een goede aanvulling hebt, mail je mij dan even?
1
Het prille begin.
Gent ontstaat aan de samenvloeiingen van ...
Op deze tekening, te vinden op Wikipedia, zie je een vereenvoudigde voorstelling van de stad Gent rond de 10de eeuw.
De Leie komt uit het zuid-westen (bovenaan op de tekening) en de Schelde vloeit vanuit het zuid-oosten (links op de tekening) samen met de Leie..
De Leie komt uit het zuid-westen (bovenaan op de tekening) en de Schelde vloeit vanuit het zuid-oosten (links op de tekening) samen met de Leie..
Met een beetje goede wil kan je nog steeds deze nog gekende historische loop mooi volgen, zoals in vele tekeningen en oude kaarten te zien.
De tekening moet qua oriëntatie een beetje gedraaid worden, ik heb de loop van de Leie in het paars aangeduid, de Schelde in het blauw.
Et le voilà!
De tekening moet qua oriëntatie een beetje gedraaid worden, ik heb de loop van de Leie in het paars aangeduid, de Schelde in het blauw.
Et le voilà!
Of te zien op de kaart vandaag:
Beide waterlopen zijn nu nog vrijwel even lang, maar die lengte zal aanzienlijk gewijzigd worden door het rechttrekken van de vele meanders.
De Leie neemt 48% van het totale zonebekken voor haar rekening, dus er is niet zo veel verschil tussen de Schelde en de Leie.
Neerslag heeft een grote invloed op het debiet van Leie en Schelde.
Bij hevige regen in het Leiebekken kan het debiet van de Leie dat van de Schelde overtreffen.
Ook het debiet van de Schelde is veranderlijk en kan variëren van het enkele tot het meer dan twintigvoudige debiet!
De Schelde staat dan nog in volledig vrije loop met de monding in zee.
Leie en Schelde lopen nog ongedwongen door Gent.
Eb en vloed op zee, de getijdenwerking dus, dringt nog via de Schelde door tot in het centrum van Gent.
Die combinatie maakt dat de stad niet alleen voordelen maar ook heel veel nadelen ondervindt van haar ligging aan deze 2 rivieren.
Men gaat proberen de nadelen te beperken door meer controle te krijgen op de rivieren.
De Leie neemt 48% van het totale zonebekken voor haar rekening, dus er is niet zo veel verschil tussen de Schelde en de Leie.
Neerslag heeft een grote invloed op het debiet van Leie en Schelde.
Bij hevige regen in het Leiebekken kan het debiet van de Leie dat van de Schelde overtreffen.
Ook het debiet van de Schelde is veranderlijk en kan variëren van het enkele tot het meer dan twintigvoudige debiet!
De Schelde staat dan nog in volledig vrije loop met de monding in zee.
Leie en Schelde lopen nog ongedwongen door Gent.
Eb en vloed op zee, de getijdenwerking dus, dringt nog via de Schelde door tot in het centrum van Gent.
Die combinatie maakt dat de stad niet alleen voordelen maar ook heel veel nadelen ondervindt van haar ligging aan deze 2 rivieren.
Men gaat proberen de nadelen te beperken door meer controle te krijgen op de rivieren.
2
De eerste poging tot controle van de Schelde; de Braemgaten.
De Schelde wordt 'gesplitst' in drie delen:
Het middeleeuwse Gent groeit en de stad dwingt de Leie en de Schelde in hun definitieve loop.
De Leie vloeit nu in een keurslijf van de Kortrijksepoort tot Portus Ganda.
Ook de Schelde wordt in een vaste baan geleid en er wordt een eerste poging genomen om de rivier te controleren.
De Braemgaten wordt gebouwd.
Een immens bouwwerk bestaande uit zeven stuwgaten die verbonden zijn met een watermolen.
Het bouwwerk regelde het niveauverschil tussen Opper- en Nederschelde en liet toe om bepaalde delen rondom Gent onder water te zetten ter verdediging van het centrum.
Later volgt er de constructie van de stadspoort, de Braempoort.
Hierdoor wordt de Schelde voortaan als het ware gesplitst in
Logische namen.
Onderstaand kaartje verduidelijkt bovenstaande omschrijving:
De Leie vloeit nu in een keurslijf van de Kortrijksepoort tot Portus Ganda.
Ook de Schelde wordt in een vaste baan geleid en er wordt een eerste poging genomen om de rivier te controleren.
De Braemgaten wordt gebouwd.
Een immens bouwwerk bestaande uit zeven stuwgaten die verbonden zijn met een watermolen.
Het bouwwerk regelde het niveauverschil tussen Opper- en Nederschelde en liet toe om bepaalde delen rondom Gent onder water te zetten ter verdediging van het centrum.
Later volgt er de constructie van de stadspoort, de Braempoort.
Hierdoor wordt de Schelde voortaan als het ware gesplitst in
- Boven-Schelde of Opper-Schelde: van Ter Platen tot de Braemgaten
- Neder-Schelde of Reep: van de Kuiperskaai tot Portus Ganda en
- Zee-Schelde: vanaf de monding van de Leie in de Schelde- als Zeeschelde vanaf de Portus Ganda tot de grens België-Nederland
Logische namen.
Onderstaand kaartje verduidelijkt bovenstaande omschrijving:
Probleem opgelost, dachten de Gentenaren.
De grote Schelde is nu bedwongen, de aanvoer van Scheldewater via de Bovenschelde en de opkomst van het zeewater bij vloed via de Zeeschelde wordt nu ter hoogte van de Nederschelde geregeld via de Braemgaten.
We spreken voortaan in Gent over:
Het passeren van de Braemgaten is immers -aanvankelijk- niet mogelijk.
De grote Schelde is nu bedwongen, de aanvoer van Scheldewater via de Bovenschelde en de opkomst van het zeewater bij vloed via de Zeeschelde wordt nu ter hoogte van de Nederschelde geregeld via de Braemgaten.
We spreken voortaan in Gent over:
- Leie
- Bovenschelde
- Nederschelde
- Zeeschelde
Het passeren van de Braemgaten is immers -aanvankelijk- niet mogelijk.
3
Graven van de eerste extra verbinding tussen Leie en Schelde en de eerste stadsgrachten.
Om de prille stad tussen Schelde en Leie te beschermen en om opnieuw scheepvaart mogelijk te maken besluit men de schoppen te nemen en wordt de Ketelvest gegraven tussen de Bovenschelde en de Leie.
Door het verschillende debiet van de Bovenschelde en de Leie was het water in dit kanaal zo woelig dat het gekend stond als een gevaarlijke waterweg.
Het water kon er even hard kolken als kokend water in een ketel.
Vandaar de naam.
Door het verschillende debiet van de Bovenschelde en de Leie was het water in dit kanaal zo woelig dat het gekend stond als een gevaarlijke waterweg.
Het water kon er even hard kolken als kokend water in een ketel.
Vandaar de naam.
De Ketelvest vormt zo een soort slotgracht, de 'cirkel' is nu gesloten.
Het roze gebied (te zien op het kaartje hieronder) wordt al snel het Stedelijk gebied dat nu de Gentse Kuip genoemd wordt.
We spreken nu voortaan in Gent over de:
Het roze gebied (te zien op het kaartje hieronder) wordt al snel het Stedelijk gebied dat nu de Gentse Kuip genoemd wordt.
We spreken nu voortaan in Gent over de:
- Leie
- Bovenschelde
- Nederschelde
- Zeeschelde
- Ketelvest
En ook te zien op de tekening...
4
Een gracht ter voltooiing van de natuurlijke watergordel
Het noorden van de prille stad Gent bestaat -door het regelmatige overvloeien van de Leie- uit drassige gronden en blijkt daarom moeilijk te verdedigen.
Om het gebied langs beide kanten af te bakenen en in een poging om de stad te vrijwaren van de overstromingen door de Leie wordt er een gracht gegraven.
Deze Ottogracht (veel vroeger gekend als Sint-Jacobsgracht) wordt -vermoedelijk- in de 11de of de 12de eeuw achter de Vrijdagmarkt gegraven ter voltooiing van de natuurlijke watergordel (gevormd door Leie en Schelde).
Om het gebied langs beide kanten af te bakenen en in een poging om de stad te vrijwaren van de overstromingen door de Leie wordt er een gracht gegraven.
Deze Ottogracht (veel vroeger gekend als Sint-Jacobsgracht) wordt -vermoedelijk- in de 11de of de 12de eeuw achter de Vrijdagmarkt gegraven ter voltooiing van de natuurlijke watergordel (gevormd door Leie en Schelde).
We spreken nu voortaan in Gent over de:
- Leie
- Ottogracht
- Bovenschelde
- Nederschelde
- Zeeschelde
- Ketelvest
Op de tekening stemt dit ook overeen, hier ingekleurd met dezelfde kleuren:
5
Een nieuwe buitengracht door de snelle groei van de Kuip
Gent kende heel wat welvaart, de kleine stad barstte al snel uit haar voegen.
Uitbreiding werd gezocht en in 1160 lijfde het stadsbestuur de lange strook Ekkergemgebied in.
Om dit nieuwe “Portus” in staat van verdediging te brengen werd een versterkte gracht gegraven.
De Houtlei verbindt voortaan de samenvloeiing van de Leie en de Ketelvest met het gedeelte Leie aan de achterkant van de overdekte vismarkt.
Eind 12e eeuw ontwikkelde zich langsheen dit watertraject de St.-Michielsvesting voorzien van vestingmuren en 4 versterkte stadspoorten.
Uitbreiding werd gezocht en in 1160 lijfde het stadsbestuur de lange strook Ekkergemgebied in.
Om dit nieuwe “Portus” in staat van verdediging te brengen werd een versterkte gracht gegraven.
De Houtlei verbindt voortaan de samenvloeiing van de Leie en de Ketelvest met het gedeelte Leie aan de achterkant van de overdekte vismarkt.
Eind 12e eeuw ontwikkelde zich langsheen dit watertraject de St.-Michielsvesting voorzien van vestingmuren en 4 versterkte stadspoorten.
Inmiddels verdwenen.
Deze, ± 8 m brede gracht, vroeger ook wel de Sint-Jaccbsgracht genoemd, werd gedempt in 1872 en wel vanaf de Leie (het Sluizeken) tot aan de Kernemelkbrug. Door deze demping, die de stad Gent 66.000 fr. kostte, verdwenen er vier historische brugjes. Zowel de Speldenbrug, de Struivelbrug als de Wolvenbrug en de Baudelobrug (of Bibliotheekbrug) werden afgebroken.
Deze, ± 8 m brede gracht, vroeger ook wel de Sint-Jaccbsgracht genoemd, werd gedempt in 1872 en wel vanaf de Leie (het Sluizeken) tot aan de Kernemelkbrug. Door deze demping, die de stad Gent 66.000 fr. kostte, verdwenen er vier historische brugjes. Zowel de Speldenbrug, de Struivelbrug als de Wolvenbrug en de Baudelobrug (of Bibliotheekbrug) werden afgebroken.
Lees de disclaimer!
Contacteer me alsjeblieft als je mijn foto's wenst te gebruiken. Please contact me for using my pictures. |